આભાસી આધ્યાત્મીકતાનું અનાવરણ

–બી. એમ. દવે

વાચકમીત્રો! આ પુસ્તીકા લખવાનું વીચારબીજ ‘વોટ્સઍપ’ પર વાયરલ થયેલ એક આંખો ઉઘાડનારા મૅસેજમાંથી મળ્યું છે. આપણને સૌને જન્મતાંની સાથે જ પહેરાવી દેવામાં આવેલા ધાર્મીક ચશ્માં ઉતારીને આ મૅસેજ વાંચીએ તો આપણી તાકાત નથી કે આ મૅસેજ વાંચ્યા પછી પણ આભાસી આધ્યાત્મીકતાનાં આવરણ હેઠળ ધાર્મીક છબછબીયાં કરવાનું ચાલું રાખી શકીએ. આપણી કહેવાતી ધાર્મીકતાની ખોખલી ઈમારતનાં પાયા હચમચાવવા માટે આ મૅસેજ કાફી છે.

આ અનામી મૅસેજ જેના મગજમાં આકાર પામ્યો હોય તેમને સલામ કરી અને તેમનાં સૌજન્યથી અક્ષરશ: નીચે મુજબ રજુ કરું છું :

‘‘દુનીયાના કુલ 191 દેશોમાં પ્રામાણીક પ્રથમ 10 દેશો : (1) ન્યુઝીલૅન્ડ, (2) ડેન્માર્ક, (3) ફીનલૅન્ડ, (4) સ્વીડન, (5) સીંગાપોર, (6) નોર્વે, (7) નેધરલૅન્ડ, (8) સ્વીત્ઝરલૅન્ડ, (9) ઑસ્ટ્રેલીયા અને (10) કૅનેડા છે. ભારત 95માં નમ્બરે છે.

આ દસેય દેશોમાં ક્યાંય રામકથા કે સત્યનારાયણકથા થતી નથી, રથયાત્રા નીકળતી નથી, ગણેશચતુર્થી કે ગણેશ વીસર્જન નીમીત્તે સરઘસ નીકળતા નથી. હનુમાન મન્દીર નથી કે કોઈ હનુમાનચાલીસા વાંચતા નથી. ચોકેચોકે મન્દીરો કે ધર્મસ્થાનો નથી. કોઈ ભીખ માગતું નથી. ત્યાં બાવા, સાધુ, સંતો, મુનીઓ, પંડીતો કે પુરોહીતો છે જ નહીં; જ્યારે ભારતમાં ચોકેચોકે મન્દીર, અસંખ્ય બાવા–સાધુ, સંતો, મુનીઓ, પંડીતો, પુરીતો ફરતાં જોવા મળે છે. લોકો લસણ– ડુંગળી, કન્દમુળ ન ખાય; પણ લાંચ જરુર ખાય! બધા જ ધર્મગુરુઓ લસણ, ડુંગળી, કન્દમુળ ન ખાવાની પ્રતીજ્ઞા લેવરાવે, પણ લાંચ ન ખાવાની પ્રતીજ્ઞા કેમ લેવરાવતા નથી? શું તેઓ દેશને સુધારવા ઈચ્છતા નથી? શું તેઓમાં દેશ પ્રત્યે પ્રેમ છે જ નહીં? બધા જ ધર્મગુરુઓ જાણે છે કે જો લોકો લાંચ લેતા બન્ધ થઈ જાય તો દેશ સુખી અને સમૃદ્ધ થઈ જાય. લોકો સુખી થઈ જાય પછી ધર્મગુરુઓનો કોઈ ભાવ પુછશે નહીં. ધર્મગુરુઓનો વેપાર લોકોના દુ:ખ ઉપર ચાલે છે. માટે જેમ ચાલે છે તેમ જ ચાલવા દો.’’

વાચકમીત્રો! ઉપરોક્ત મૅસેજ કદાચ 100 ટકા સત્ય ન હોય તો પણ સત્યની ઘણો નજીક હશે તેમાં શંકાને કોઈ સ્થાન નથી. આ મૅસેજ આપણી આભાસી આધ્યાત્મીકતાનું અનાવરણ કરી આપણું માથું શરમથી ઝુકાવી દે તેવો અવશ્ય ગણી શકાય. આપણાં દેશમાં પાંગરેલી ધાર્મીકતા જોતાં પ્રામાણીકતાના સન્દર્ભમાં આપણો દેશ વીશ્વમાં ટોચ ઉપર હોય તો પણ આપણને નવાઈ ન લાગવી જોઈએ; કારણ કે આપણાં દેશનો ભવ્ય ભુતકાળ, સંસ્કૃતી અને પરમ્પરાના વારસાને વાગોળતાં–વાગોળતાં આપણો ઉછેર થયો છે. તેમ જ નીતીમત્તા, ખાનદાની અને સચ્ચાઈ જેવા જન્મજાત ગુણો આપણને ગળથુથીમાં મળ્યા હોવાનો પાકો વહેમ આપણને છે. આ સંજોગોમાં ઉપરોક્ત મૅસેજ દ્વારા છતી થતી આપણી અસલીયત પચાવવી મુશ્કેલ છે, છતાં તેનો ઈન્કાર પણ કરી શકાય તેમ નથી.

આપણાં ધર્મગુરુઓ વ્યાસપીઠ ઉપરથી છાતી ફુલાવી–ફુલાવીને હજારો વર્ષોથી આપણી સંસ્કૃતીની દુહાઈ દઈને પશ્ચીમની પ્રજાને ‘મલેચ્છ’ કહીને ભાંડતા આવ્યા છે અને જન્મજન્માન્તરના પુણ્ય એકઠા થાય ત્યારે મોક્ષપ્રાપ્તી માટે ભારતમાં જન્મવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય તેવી ઘેનની ગોળીઓ પીવરાવતા આવ્યા છે.

ઉપરોક્ત મૅસેજથી ધર્મગુરુઓએ પીવરાવેલ ઘેનની ગોળીઓનો નશો ઉતરી ગયો હોય તો આપણી જાતને ઝંઝેડીને નીચે મુજબનાં પ્રશ્નોનાં ઉત્તરો પ્રામાણીકપણે મેળવવા કોશીશ કરીએ અને વાસ્તવીકતાનો સ્વીકાર કરી ખાનદાની દર્શાવીએ.

1. આપણાં દેશ જેટલી ભક્તી, સત્સંગ, અનુષ્ઠાન, યજ્ઞો, કુમ્ભમેળા, યાત્રા, ઉપવાસ, એકટાણા, હોમ–હવન, કથાઓ, સપ્તાહો જેવી જથ્થાબન્ધ ધાર્મીક પ્રવૃત્તી ન થતી હોવા છતાં આ બધા દેશો પ્રામાણીકતાની બાબતમાં આપણાં કરતા આટલા બધા આગળ કેમ હશે? અને આપણે આટલા બધા પાછળ કેમ છીએ? પ્રામાણીકતાનું આટલું ઉંચું અને નીચું સ્તર શું સાબીત કરે છે?

2. આપણાં દેશની જેમ પ.પુ.ધ.ધુ.ઓ, આચાર્યો, ભગવન્તો, મહાત્માઓ, સાધુઓ, સંતો–મહન્તો, ગાદીપતીઓ, મઠાધીપતીઓ કથાકારો, પંડીતો અને પુરોહીતો દ્વારા ધાર્મીકતાની છડી ક્યાંય પોકારવામાં આવતી ન હોવા છતાં આ બધા દેશો શીસ્તપાલન, રાષ્ટ્રપ્રેમ અને કાયદા–કાનુનને સન્માન આપવાની બાબતમાં ચઢીયાતા કઈ રીતે હશે?

3. આપણાં દેશમાં આટલાં બધા ધર્મો, સમ્પ્રદાયો, મન્દીરો, મસ્જીદો, ગુરુદ્વારાઓ, ઉપાશ્રયો અને દેવળો તેમ જ અસંખ્ય દેવી–દેવતાઓનાં ધર્મસ્થાનો દ્વારા ઉમટતા ભક્તીનાં ઘોડાપુરમાં આખો દેશ ભીંજાઈ જતો હોવા છતાં નીતીમત્તા, સચ્ચાઈ, ઈમાનદારી અને ન્યાયપ્રીયતાની બાબતમાં આખી દુનીયા માટે આપણો દેશ ઉદાહરણીય અને અનુકરણીય કેમ બની શકતો નથી?

4. આપણા દેશમાં બધા જ ધર્મોનાં શ્રદ્ધાળુઓ દ્વારા ઉર્ધ્વગતી માટે વીવીધ પ્રકારની કઠીન તપશ્ચર્યાઓ દ્વારા પોતાની જાતનું શુદ્ધીકરણ કરવામાં આવે છે, તેમ છતાં કર્તવ્યપાલન, કર્તવ્યનીષ્ઠા, વફાદારી, નીખાલસતા અને પારદર્શકતાની પરીક્ષામાં અન્ય દેશોની સરખામણીમાં આપણને કેમ ઓછા માર્ક્સ મળે છે?

5. આપણાં દેશમાં વીવીધ ધર્મોના ધર્મગુરુઓ દ્વારા સતત જ્ઞાનનો ધોધ વરસાવવામાં આવતો હોવા છતાં સ્વચ્છતા, આરોગ્ય અને પર્યાવરણની જાળવણીની વીકસીત દેશોની સરખામણીમાં આપણો પનો કેમ ટુંકો પડે છે?

6. ગાયના શરીરમાં 33 કરોડ દેવતાઓનો વાસ હોવાથી માતા તરીકે પુજવાની કોઈ માન્યતા સ્વીત્ઝરલૅન્ડમાં ન હોવા છતાં ગાયને રાષ્ટ્રીય પ્રાણીનો દરજ્જો મળ્યો છે અને ગાયની ખુબ જ કાળજી લેવાય છે અને દેખભાળ થાય છે, જ્યારે આપણાં દેશમાં ‘ગાયમાતા’ તરીકે પુજાતી હોવા છતાં ગાયની હાલત દયાજનક હોવાનું કારણ શું હશે?

7. જે દેશમાં સાપની પણ ‘નાગદેવતા’ તરીકે પુજા થતી હોય અને મન્દીરો પણ આવેલા હોય તે દેશમાં ‘પ્રાણીક્રુરતા અને અત્યાચાર અધીનીયમ’ ઘડવાની અને અમલમાં મુકવાની જરુર પડે તે પરીસ્થીતી આપણી કઈ માનસીકતાની ચાડી ખાય છે?

વાચકમીત્રો! ઉપરોક્ત ચર્ચાનો સુર એ નીકળે છે કે આપણાં દેશમાં પાંગરેલી ધાર્મીકતા ‘ખાળે ડુચા અને દરવાજા મોકળા’ જેવી છે. આપણી જે આધ્યાત્મીકતાનાં ગુણગાન ગાતા આપણે થાકતા નથી અને જન્મથી મૃત્યુ સુધી તેના નશામાં જીવીએ છીએ તેવી આધ્યાત્મીકતા જો આપણાં દેશને પ્રામાણીકતા, ઈમાનદારી, સચ્ચાઈ, કર્તવ્યનીષ્ઠા, રાષ્ટ્રપ્રેમ, શીસ્તપાલન વગેરેના સન્દર્ભમાં વીશ્વવશ્રેષ્ઠ ન બનાવી શકે તો આવી આભાસી આધ્યાત્મીકતાનો કાલ્પનીક સ્વૈરવીહાર છોડીને વાસ્તવીકતાની ધરતી ઉપર પગ માંડવા જોઈએ. બનાવટી ફુલોનાં રંગોનું આકર્ષણ છોડીને કુદરતી ફુલોની નૈસર્ગીક સુવાસ તરફ વળવું જોઈએ. આપણી જાત સાથેની આવી કલાત્મક છેતરપીંડી છોડવી અઘરી છે; પણ અશક્ય નથી. આ માટે નીચે મુજબની બે શરતો પરી પુર્ણ થવી જોઈએ :

(1) જે માર્ગે ચાલી રહ્યાં છીએ તે માર્ગ સાચો નથી અને ગંતવ્યસ્થાન સુધી પહોંચાડી શકે તેમ નથી.

(2) આરામદાયક પણ ખોટા માર્ગનો મોહ છોડીને કાંટાળા પણ સાચા માર્ગે મળવાની હીમ્મ્ત અને દૃઢતા કેળવવી જોઈએ.

ફળદાયી અને પરીણામલક્ષી આધ્યાત્મીકતાનો રોડમેપ નીચે મુજબ હોઈ શકે :

1. પુજાપાઠ થાય કે ન થાય; પણ પ્રામાણીકતા ક્યારેય ન ચુકીએ.

2. વ્રત–ઉપવાસ થાય કે ન થાય; પણ સત્યની ઉપાસના અવશ્ય કરીએ.

3. તીર્થયાત્રા થાય કે ન થાય; પણ કર્તવ્યનીષ્ઠાનું પાલન અચુક કરીએ.

4. લસણ–ડુંગળી ખાઈએ કે ન ખાઈએ; પણ લાંચ કદાપી ન ખાઈએ.

5. દાન–પુણ્ય થાય કે ન થાય; પણ હરામનો એક પૈસો પણ ન લઈએ.

6. કથા–સપ્તાહ સમ્ભળાય કે ન સમ્ભળાય; પણ ભારતીય બંધારણને વફાદાર રહી, કાયદા–કાનુનને સન્માન આપીએ.

7. ભક્તની વ્યાખ્યામાં આવાય કે ન આવાય; પણ દેશભક્તની વ્યાખ્યામાં અવશ્ય આવીએ.

8. પુજાને કર્મ ન બનાવીએ; પણ દરેક કર્મને પુજા બનાવીએ.

9. ધર્મરુપી છાલ ચાટવાને બદલે ધર્મરુપી ગર્ભ ચાખીએ.

10. ધાર્મીકતા વગરની નૈતીક્તા સ્વીકાર્ય; પણ નૈતીકતા વગરની ધાર્મીકતા અસ્વીકાર્ય.

11. પરલોક સુધારવા કરતાં આ લોક સુધારવા કટીબદ્ધ બનીએ.

12. ધાર્મીકતાના ભોગે માનવતા કબુલ; પણ માનવતાનાં ભોગે ધાર્મીકતા હરગીજ નહીં.

વાચકમીત્રો! બહુ જવાબદારીપુર્વક નોંધુ છું કે જો ઉપર દર્શાવેલ આચરણરુપી પાયા ઉપર આધ્યાત્મીકતાની ભવ્ય ઈમારત ચણવામાં આવે તો સાચી ધાર્મીકતાની સુવાસ આખી સૃષ્ટીમાં ફેલાય અને આપણાં દેશને તમામ સન્દર્ભોમાં વીશ્વશ્રેષ્ઠ બનતા કોઈ અટકાવી શકે નહીં. આ કામ કોઈ સરકાર, ધર્મગુરુઓ કે વહીવટીતન્ત્ર કરી શકે નહીં. એક જાગૃત નાગરીક તરીકે આપણાં અન્તરાત્માના અવાજને અનુસરીને આપણે જ કરવું રહ્યું. જો આમ ન થઈ શકે તેમ હોય તો દમ્ભી આધ્યાત્મીકતાનો મુખવટો ઉતારી આપણી અસલીયત સાથે પ્રગટ થઈ જવામાં પણ આપણું ખમીર, ખાનદાની અને ગરીમાનું જતન થશે. મારા જેવા નાના માણસના મોઢે આવી મોટી વાતો કદાચ ન શોભે તેમ લાગતું હોય તો શ્રી. ગુણવંતભાઈ શાહ જેવા મોટા ગજાના માનવી અને સમર્થ ચીન્તકના મુખે કહેવાયેલી આ વાત તેઓશ્રીનાં સૌજન્યથી મારા ટેકામાં રજુ કરું છું :

આનન્દ વગરના ભારેખમ આધ્યાત્મથી,

થોરીયાના ઠુંઠા જેવા વૈરાગ્યથી,

કાયરતાની કુખેથી જન્મેલી અહીંસાથી,

અન્ધશ્રદ્ધા ડુબકાં ખાતી ભક્તીથી,

સ્ત્રીઓથી દુર ભાગતા બ્રહ્મચર્યથી,

ગરીબીનાં ઉકરડા પર ઉગેલા અપરીગ્રહથી,

કર્માના ટેકા વગરના જ્ઞાનથી

અને

જ્ઞાનના અજવાળા વગરના કર્મથી,

હે પ્રભુ! મારા દેશને બચાવી લેજે.

●♦●ગુણવંત શાહ●♦●

વાચકમીત્રો! હું પણ મુરબ્બી શ્રી. ગુણવંતભાઈ શાહનાં સુરમાં મારો સુર પુરાવીને કહું છું કે હે પ્રભુ! મારા દેશબાંધવોને દમ્ભી આધ્યાત્મીકતાથી બચાવી લેજે અને અસલી આધ્યાત્મીકતાનો સ્વાદ ચખાડી દેજે, જેથી મારા દેશની આધ્યાત્મીક ઉંચાઈ આકાશને આંબી જાય અને દુનીયા આખી તેને જોઈને દંગ રહી જાય.

–બી. એમ. દવે

લેખક : શ્રી. બી. એમ. દવેનું પુસ્તક ‘આભાસી આધ્યાત્મીકતા’ (પ્રકાશક : પ્રવીણ પ્રકાશન પ્રા. લી., લાભ ચેમ્બર્સ, મ્યુનીસીપલ કૉર્પોરેશન સામે, ઢેબર રોડ, રાજકોટ. ફોન : (0281) 223 2460/223 4602 વેબસાઈટ : https://pravinprakashan.com ઈમેલ : pravinprakashan@yahoo.com પાનાં : 64, મુલ્ય : રુપીયા 75/-)માંનો આ પ્રથમ લેખ, પુસ્તકનાં પાન 09થી 14 ઉપરથી, લેખકશ્રી અને પ્રકાશકશ્રીના સૌજન્યથી સાભાર..

લેખક–સમ્પર્ક : 

શ્રી. બી. એમ. દવે, પાલનપુર – 385001 સેલફોન : 94278 48224

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.wordpress.com/ વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે સવારે 7.00 અને દર સોમવારે સાંજે 7.00 વાગ્યે, આમ, સપ્તાહમાં બે પોસ્ટ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત કાળજી રાખીશ..

અક્ષરાંકન :  ગોવીન્દ મારુ   ઈ–મેઈલ : govindmaru@gmail.com

પોસ્ટ કર્યા તારીખ : 19–01–2018