રૅશનાલીસ્ટ સમાજના ઘડતરની દીશામાં એક મોટું પગલું

–ધવલ મહેતા

રૅશનાલીસ્ટ સમાજની સ્થાપના માટે અવરીત ઝઝુમનારા એક પ્રખર બૌદ્ધીક ડૉ. બી. એ. પરીખની આ લઘુપુસ્તીકા રૅશનાલીસ્ટો માટે એક પાઠ્યપુસ્તકની ગરજ સારે તેવી છે. ડૉ. બી. એ. પરીખ પોતે પ્રતીષ્ઠીત માનસશાસ્ત્રી છે અને તેમણે માનવમનનો ઉંડો અભ્યાસ કર્યો હોવાથી આ લઘુપુસ્તીકામાં તેમની મનોવૈજ્ઞાનીક તરીકેની સુઝ ઉપસી આવે છે. વળી, તે એક રૅશનાલીસ્ટ ચીન્તક હોવાથી તેમણે આધ્યાત્મીકતા એટલે શું, અધ્યાત્મવાદ કોને કહેવાય, અધ્યાત્મવાદ અને વીજ્ઞાન વચ્ચે કયા તફાવતો છે, માત્ર અન્તર્જ્ઞાન અને અન્તરસ્ફુરણાથી પ્રગટતા જ્ઞાનને પ્રમાણભુત ગણી શકાય કે નહીં… તેવા વીવીધ પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે અને તે સમજાવ્યા છે. તેમણે સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું છે કે આધ્યાત્મીક જ્ઞાન, વીજ્ઞાનના સ્થાપીત માપદંડોમાંથી એક પણ માપદંડની કસોટીમાં પાર ઉતરતું નથી. તેથી આધ્યાત્મીક અનુભુતી અને તે અંગેના દાવાઓ સાવ ગપ્પાબાજી, જુઠાણું, ઢોંગ, માનસીક ભ્રમણા, માનસીક માંદગી કે માનસીક વીકૃતી જ કહેવાય. આધ્યાત્મીક જ્ઞાન અને આધ્યાત્મીક અનુભુતી માટેનો આવો સ્પષ્ટ અને બીલકુલ નીખાલસ અભીપ્રાય બહુ જ ઓછા ચીન્તકોમાં જોવા મળે છે. વળી, આધ્યાત્મીક શક્તી હોવાનો દાવો કરનારા યોગીઓ કે સાધકો માત્ર તે પુરતો દાવો કરીને બેસી રહે તો તેમને આપણે સ્વકેન્દ્રી ગણીને નજરઅંદાજ કરીએ. પરન્તુ લેખકે બહુ જ સ્પષ્ટતાથી રજુઆત કરી છે કે આધ્યાત્મીક શક્તીનો એક બીજો પ્રવાહ રોગોપચારની પદ્ધતીઓમાં પ્રગટ થતો દેખાય છે, જેમાં હસ્તસ્પર્શથી કે આશીર્વાદથી કે માત્ર દર્શનથી રોગો મટાડવાનો દાવો આધ્યાત્મીકો કરે છે. આ જુઠાણાનું સમર્થન કેટલાક હતાશ થયેલા અન્ધશ્રદ્ધાળુ રોગીઓ પણ કરે છે. તેઓ એમ ગદ્ગદ થઈને જણાવે છે કે અમુક મહાત્માના સ્પર્શથી, દર્શનથી કે ભભુતીથી અમારા રોગો દુર થઈ ગયા છે. આવા દાવાઓની વૈજ્ઞાનીક પદ્ધતીથી ચકાસણી થતી નથી. તેથી આ જુઠાણું સમાજમાં વાયુગતીથી ફેલાય છે. આ લઘુપુસ્તીકાના લેખક આ અંગે અન્ધશ્રદ્ધાળુઓને તેમ જ ભક્તજનોને ગમ્ભીર ચેતવણી આપે છે અને કહે છે કે આવા ઉપચારોની સફળતાના કોઈ વૈજ્ઞાનીક પુરાવા નથી. વળી, આવા લોકોને છેતરવાની નવીનવી પદ્ધતીઓ ઉભરતી જ જાય છે. જેમાં વીદ્વાન લેખકે ‘રેકી’ પદ્ધતીની આલોચનાત્મક ચર્ચા કરી છે. લેખકે બહુ સાચી રીતે જ જણાવ્યું છે કે યોગ–પ્રાણાયામ દ્વારા કુંડલીનીને જાગ્રત કરીને માનસીક કે શારીરીક સુખ કે આધ્યાત્મીક ઉંચાઈ પ્રાપ્ત કરવાનો ભારતમાં હજારો વર્ષોથી જે પ્રચાર થઈ રહ્યો છે તેમાં કુંડલીની શું છે, તે હોય તો ક્યાં છે અને તે જાગ્રત થાય તેનો શો અર્થ કરવો તેની કોઈએ તે વીજ્ઞાનની કસોટીમાંથી પાર થાય તેવી વ્યાખ્યા આપી નથી કે નથી સાબીતી આપી. એટલે યોગસાધના દ્વારા કુંડલીની જાગૃતીની વાતોને મનોરંજનના એક સાધન કે આધ્યાત્મીક ગપ્પાબાજીનો એક પ્રકાર તરીકે ગણાવી શકાય. ભારતના આધ્યાત્મીક ચીન્તકો એવું માને છે કે પશ્વીમનું જીવન ભોગવાદી છે અને આપણું જીવન ત્યાગવાદી કે આધ્યાત્મીક છે અને તેથી આપણે પશ્વીમના જગતને અધ્યાત્મનો સંદેશો આપીને તેને નૈતીક પતનમાંથી ઉગારવાનું છે. આ એક સરાસર આત્મશ્લાઘા અને મીથ્યાભીમાન છે. કારણ કે ભારતદેશ તો પોતે અનૈતીકતાથી ભરપુર જણાય છે અને આધ્યાત્મીક ગુરુઓનાં નૈતીક સ્ખલનો અને ખાસ કરીને અપ્રામાણીકતાથી મેળવેલા ધનના ઢગલા ભારતમાં સૌથી વધારે જોવા મળે છે. પશ્વીમ ભોગવીલાસવાળું જીવન જીવતું હોય તો તેઓની સરાસરી આવરદા નીચી હોવી જોઈએ. ત્યારે સરખામણીએ ત્યાગવાદી ભારતના લોકોની સરાસરી આવરદા તો બહુ નીચી છે અને ગંદકીજન્ય રોગોનું પ્રમાણ ભારતમાં સૌથી વધારે છે. આ પ્રકારની આધ્યાત્મીક ઉંચાઈ વીશેની દલીલો દ્વારા વીજ્ઞાન અને ટૅકનૉલૉજી, જેણે સામાન્ય માનવીનાં સુખસગવડો વધાર્યાં છે અને સરાસરી જીવન આવરદા વધારી છે, તેની ટીકા કરનારાઓને ડૉ. બી. એ. પરીખે બહુ જ અસરકારક જવાબ આપ્યો છે. વળી, તેમણે બહુ જ સચોટ ભાષામાં જણાવ્યું છે કે ભારતીય અધ્યાત્મ જે આત્માની અમરતા અને આત્માના ગુઢ ખ્યાલ પર ઉભો થયો છે તેને કોઈ વૈજ્ઞાનીક સમર્થન નથી. વળી આત્મા અને તેના પુનર્જન્મના ખ્યાલો ઉપર ઉભો થયેલો ગુઢવાદ ભલે અન્ધશ્રદ્ધાળુઓને ઈશ્વર–સ્વર્ગનો અનુભવ કરાવનાર તત્ત્વ લાગે; પરન્તુ આવો અનુભવ એક આભાસ સીવાય કંઈ નથી. અતી રાષ્ટ્રવાદથી પીડાતા અન્ધશ્રદ્ધાળુઓ અને નાગરીકો જેઓ હીન્દુ સંસ્કૃતીને જગતની સર્વશ્રેષ્ઠ સંસ્કૃતી ગણે છે તેમને લેખકે પડકાર્યા છે. કારણ કે તેઓના આ દાવામાં કોઈ વજુદ લેખકને જણાયું નથી. લેખક વીજ્ઞાન શું છે તે, તેના પાયા કયા છે, તેની ચકાસણીની પદ્ધતીઓ શી છે તેની ઉંડી સમજ ધરાવતા હોવાથી આ પુસ્તક ઘણું સમૃદ્ધ બન્યું છે.

આ લઘુપુસ્તીકા દ્વારા લેખકે, રૅશનાલીસ્ટ માનવીએ રૅશનાલીસ્ટ સમાજના ઘડતરની દીશામાં મોટો ફાળો નોંધાવ્યો છે. લેખકની મર્મસ્થ કુશળતા, પોતાની દલીલો સાદી ભાષામાં અનેક દૃષ્ટાંતો આપીને સમજાવવાની છે, વળી તેઓ પોતાના મુદ્દાઓ નંબર ૧, ૨, ૩ વગેરે આપીને દરેક મુદ્દા ઉપર ધ્યાન આપવાની વાચકને ફરજ પાડે છે. લેખક ડૉ. પરીખને આ લઘુપુસ્તીકા લખવા બદલ હું ધન્યવાદ આપું છું. આ લઘુપુસ્તીકા એટલી તો સર્વસમાવેશક અને પ્રસ્તુત છે કે નાની નાની ‘રૅશનાલીસ્ટોની કાર્યશાળા’ઓમાં તેને પાઠ્યપુસ્તક તરીકે રાખીને ભવીષ્યના રૅશનાલીસ્ટો તૈયાર કરવામાં ઘણી મદદરુપ થાય તેમ છે.

– ધવલ મહેતા

ડૉ. બી. એ. પરીખની પુસ્તીકા ‘અધ્યાત્મવાદ વીશે વૈજ્ઞાનીક સમજ’ માટે ગુજરાત યુનીવર્સીટીના મેનેજમેન્ટ વીભાગના ભુતપુર્વ વડા અને ‘ગુજરાત સમાચાર’ દૈનીકના કટારલેખક પ્રા. ધવલ મહેતાએ ઉપરોક્ત ‘પ્રાસ્તાવીકા’ લખી છે. ‘પ્રાસ્તાવીકા’ના લેખક પ્રા. ધવલ મહેતા, આ પુસ્તીકાના લેખક ડૉ. બી. એ. પરીખ તેમ જ પ્રકાશક (સાહીત્ય સંગમ, પંચોલી વાડી સામે, બાવા સીદી, ગોપીપુરા, સુરત – 395 001 ફોન: (0261) 259 7882, (0261) 259 2563 ઈ–મેઈલ: sahityasangamnjk@gmail.com પ્રથમ આવૃત્તી: 2014, પૃષ્ઠસંખ્યા: 96 + 4 = 100, કીંમત: 60/– ) ના સૌજન્યથી સાભાર..

પ્રાસ્તાવીકા–લેખકનો સમ્પર્ક :

પ્રા. ધવલ મહેતા, બી-13, કોણાર્ક – કરીશ્મા એપાર્ટમેન્ટ, રેણુકા હૉલ સામે, વસ્ત્રાપુર, અમદાવાદ-15 ફોન નંબર: (0261) 225 2190 સેલફોન નંબર: 079 2675 4549 ઈમેઈલ: dhawalanjali48@yahoo.com

પુસ્તીકા–લેખકનો સમ્પર્ક :

ડૉ. બી. એ. પરીખ, 154, સર્જન સોસાયટી, પાર્લે પૉઈન્ટ, અઠવા લાઈન્સ, સુરત–395 007 સેલફોન: 99241 25201 ઈ–મેઈલ: bhanuprasadparikh@yahoo.com

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.wordpress.com/ વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે નવો લેખ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત ખાતરી રાખીશ.. ..ગોવીન્દ મારુ..

અક્ષરાંકન: ગોવીન્દ મારુ, 405, સરગમ સોસાયટી, કાશીબાગ, કૃષી યુનીવર્સીટીના પહેલા દરવાજા સામે, વીજલપોર પોસ્ટ: એરુ એ. સી. – 396 450 જીલ્લો: નવસારી. સેલફોન: 9537 88 00 66 ઈ.મેઈલ: govindmaru@yahoo.co.in

પ્રુફવાચન સૌજન્ય: ઉત્તમ ગજ્જર – uttamgajjar@gmail.com

પોસ્ટ કર્યા તારીખ:  05/09/2014