અન્ધશ્રદ્ધાનીર્મુલન = ધર્મનું શુદ્ધીકરણ

–પ્રા. રમણ પાઠક (વાચસ્પતી)

વહેમ–જવનની સાથ

સુધારાદીત્ય લડે છે,

ભર્તખંડમાં જુદ્ધ

કહું ચોમેર મચે છે !

–નર્મદ

વીર નર્મદની 180મી જન્મજયન્તીના ચાર જ દીવસ પુર્વે, એની ઉપર ટાંકેલ કાવ્યપંક્તીઓને સાર્થક કરે એવી એક ખુનખાર ઘટના એ જ ‘ભારતખંડ’માં વળી બની ગઈ. આ યુદ્ધનો આદ્ય જોદ્ધો, આપણો બળીયો સેનાપતી જીવનભર ઝઝુમ્યો, અને એણે જ સ્વપ્ન જોયું : ‘દીસે અરુણું પરભાત, વીતી ગઈ છે રાત !’ પણ ના, આજેય એ તો સ્વપ્ન જ રહ્યું લાગે છે; કારણ કે હજી આજેય આ નઘરોળ દેશમાં સુધારાની વાત યા પ્રવૃત્ત્તી કરનારને છડેચોક ગોળીએ વીંધી નાખવામાં આવે છે અને લોકમતે પ્રચંડ દેખાવો યોજીને આજેય, એકવીસમી સદીના બીજા દાયકામાં પણ, પોકારવું પડે છે કે, ‘અંધશ્રદ્ધા–વીરોધી કાયદો કરો !’ અરે વધુ દુ:ખદ, તીવ્ર પીડાની વાત તો વળી એવી કે, સુધરેલા કે સુશીક્ષીત, અખબારોમાં જાહેરમાં લખતા આ જ ભરતખંડના નાગરીકોમાં હજીય એવા છે કે, જેઓ આવા કાયદાનો વીરોધ કરતા લખે છે કે : ‘અન્ધશ્રદ્ધા–વીરોધી કાનુન ધાર્મીક સ્વાતંત્ર્યનો વીરોધી બની રહે !’

આવા અભીપ્રાયનો સીધોસાદો સુચીતાર્થ તો એવો થાય કે, વહેમો – અન્ધશ્રદ્ધાઓ પણ ધર્મ છે ! આ તો ધાર્મીકો દ્વારા જ ધર્મનું અવમુલ્યાંકન કહેવાય ! હા, પ્રત્યેક ધર્મમાં વહેમો અને અન્ધશ્રદ્ધાઓ અલબત્ત છે જ; પણ એનો અર્થ  એવો નથી કે, એ ધર્મનો જ એક ભાગ છે, માટે એનીય છુટ હોવી જોઈએ. એથી ઉલટું, રાજ્યની તો એ સર્વ પ્રથમ ફરજ છે કે, સમાજમાં પ્રવર્તતા અને સમાજને પીડતાં અનીષ્ટોને ડામવા મજબુત કાયદા અમલી બનાવવા. (જો કે આ દેશના ‘સત્યાગ્રહી’ નાગરીકો કોઈ કાયદો પાળતા જ નથી, સર્વત્ર સવીનય કાનુનભંગ ! – પણ એ વળી જુદો જ પ્રશ્ન છે.) ધર્મ જેમ પુરાણો, તેમ આવી વીકૃતીઓ વધુ.

આપણા સમાજમાં અતી અથવા તો સર્વત્ર વ્યાપક અન્ધશ્રદ્ધાઓ, વહેમો, માન્યતાઓ, કુરીવાજો અને એ દ્વારા થતી છેતરપીંડીઓને જાણો અને પછી કૃપા કરીને કહો કે, આવાં કરતુતોને ધર્મનો અંશ કહેવાય ખરો ?

સાંભળો: ભુવા–બડવાઓ ભુત ભગાડે; તાન્ત્રીકો મન્ત્રતન્ત્રથી યા દોરાધાગા બાંધીને તમને તન્દુરસ્ત બનાવી દે અથવા તો કરોડપતી ! દીવ્યશક્તી ધરાવતા માન્ત્રીકો વન્ધ્યાને પણ સન્તાનસુખ લાવી આપે (એને માટેના બધા ‘વીધીઓ’ ન કહેવામાં જ સાર !); મેલી વીદ્યાથી મુઠ મારીને તમારા શત્રુને હતો ન હતો યા તો લુલો–લાચાર ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં કરી આપે; પતી કે પત્ની આડે માર્ગે ચાલતાં હોય, ઘરમાં કશીક અશાન્તી યા કંકાસ જામતા હોય, ધન્ધો બરાબર ન ચાલતો હોય, મોટી ખોટ ગઈ હોય, નોકરી ન મળતી હોય, લોટરી ન લાગતી હોય કે દીકરીની સગાઈ ન ગોઠવાતી હોય, માન્ત્રીક – તાન્ત્રીક તમને જાતભાતના નંગ પહેરાવીને બધું જ ઠીકઠાક કરી આપે, પીંછી મારીને બાવાઓ – બાપુઓ કે ગામના ભુવા રોગ મટાડી દે; કથા–પરાયણની બાધા રાખી આપે અને પુર્ણ કરી આપે, વગેરે વગેરે અસંખ્ય ! અલબત્ત, આ બધા જાદુટોણા સફળ જાય કે નીષ્ફળ, એની દક્ષીણા(ફી) તો વસુલ લેવાની જ ! આવા ધન્ધાને છેતરપીંડીનો ગુનો ગણાય કે ધર્મ ? આમેય છેતરપીંડી એ ફોજદારી ગુનો છે જ; પછી કહેવાતા ધાર્મીક વીધીને એને કેમ મુક્તી આપી શકાય ?

અનીષ્ટનો એ સ્વભાવ અથવા તો એનું પેટા– ઉત્પાદન જ એવું છે કે, તેને લાંબો વખત ચાલવા દેવાય, તો પછી પ્રચંડ શક્તીશાળી સ્થાપીત હીતો એમાંથી ઉભાં થાય, જે પછી સોપારી આપે ને ગોળીઓય છોડાવે – વીંધી જ નાખે ! આપણી સરકારોએ ધાર્મીક સ્વાતન્ત્ર્યને બહાને આવા લુંટણખોર તત્ત્વોને બીનધાસ્ત જામવા દીધાં, હવે આજે નાબુદ કરવા અતી મુશ્કેલ, લગભગ અસમ્ભવીત બની ગયાં છે; કારણ કે સામ, દામ, દંડ, ભેદ બધું જ આજે એવા ગુનાહીત તત્ત્વોના હાથમાં આવી ગયું છે…

મહારાષ્ટ્ર વીધાનસભામાં અન્ધશ્રદ્ધા વીરોધી કાયદો બનતો એવી દલીલથી અવરોધવામાં આવ્યો કે, આ બધા જ મુદ્દાઓ હીન્દુ ધર્મને જ મુખ્યત્વે લાગુ પડે છે; જ્યારે વહેમો – અન્ધશ્રદ્ધાઓ, મન્ત્રતન્ત્રાદી તો દરેક ધર્મમાં છે ! અરે, મારા મહેરબાનો, આ દેશમાં હીન્દુઓ મોટી બહુમતીમાં છે, તો તમે તમારી જ ચીન્તા કરો ને ? તમારા ધર્મનું શુદ્ધીકરણ થતું હોય તો એને તો અવરોધવાનું નહીં; આવકારવાનું જ હોય ને ? ઉપરની દલીલ તો કંઈક એવી અતાર્કીક કે આત્મઘાતી ગણાય કે, ‘મારો પાડોશીય બીમાર રહે છે; પછી મારા એકલાની જ દવા શીદ ને કરો છો ? નહીં જ કરવા દઉં !’

ડૉ. દાભોળકરની શહીદી પછીની ઘટનાઓમાં રૅશનાલીઝમ પક્ષે એક આવકાર્ય તથા આશા–ઉત્સાહપ્રેરક ઘટના એ બની કે આવી હીંસાખોરીનો મોટે પાયે વીરોધ થયો. એટલું જ નહીં, વહેમ – અન્ધશ્રદ્ધા વીરોધી કાયદાની જબરજસ્ત બુલન્દ માંગણી કરવામાં આવી, જેમાં લોકલાગણીના અમુક અંશનો અચુક, અસરકારક પડઘો છે. આમ તો આ પુર્વેના મોટાભાગના મહાપુરુષોની શહીદી પણ સમાજમાં કે ધર્મમાં સુધારા લાવવાની તેઓની ઝુંબેશનું જ પરીણામ હતું ને ? પરન્તુ એને આમ અનીવાર્ય દુષ્પરીણામ લેખાવીએ તો પણ; આપણી પ્રજાની એક બીનલોકશાહી તથા પછાત માનસવાળી નીર્બળતા તો શોચનીય જ લેખાય, જે એ કે આપણે લોકશાહીનાં 66 વર્ષ પછીય હજી વીચારસ્વાતન્ત્ર્ય તથા અભીવ્યક્તી–સ્વાતન્ત્ર્ય પરત્વે પુરતા ઉદાર સહીષ્ણુ નથી બની શક્યા, એ આપણી સખ્ત વખોડવાપાત્ર નીર્બળતા, આપણું પછાતપણું ગણાય. જો કે આપણે ગુજરાતી પ્રજા પ્રમાણમાં વધુ સહીષ્ણુ, ઉદાર તથા આધુનીક માનસીકતાવાળી પ્રજા જરુર છીએ. ત્યારે અન્ય જુથોની નીતીરીતીના પ્રત્યાઘાતરુપે આપણે પીછેહઠ કરી, અસહીષ્ણુ તથા ઝનુની ન જ બનીએ ! ઝનુન અને હીંસાખોરીથી તો ઉલટાનો મામલો કથળે છે; કારણ કે ઝનુન પરસ્પરતાને જન્મ આપે છે. જગવીખ્યાત ફીલસુફ વોલ્ટર કહે છે : ‘કોણ વધુ ઝનુની આસ્તીક કે નાસ્તીક ? અલબત્ત, આસ્તીક જ; કારણ કે નાસ્તીકને ઉશ્કેરવાનું (ગોળીઓ છોડવાનું) કોઈ કારણ જ નથી.’ આ પુરાવો જ ગણાય કે, મહારાષ્ટ્રના રૅશનાલીસ્ટોએ કશાય ઝનુન કે હીંસાખોરીનો આશરો લીધા વીના જ, આટલું વીરાટ સમર્થન પ્રાપ્ત કર્યું છે; જે પુના–મુમ્બઈમાં થયેલા દેખાવો ને પોકારોએ સીદ્ધ કર્યું છે.

મને ગુજરાતીઓની સમજદારીની એક યાદગાર ઘટના યાદ આવે છે: અમુક આધ્યાત્મીક પંથની સભામાં, જ્યારે એક લખાણ બદલ મારા પર હુમલો લાવવાનો નીર્ણય થઈ રહ્યો હતો; ત્યારે આપણા જાણીતા વીચારક પ્રભુભાઈ મીસ્ત્રીએ સંબોધન કર્યું કે : ‘ભાઈઓ, આપણે માથાં ફોડવામાં નહીં; માથાં ફેરવી નાખવામાં માનીએ છીએ !’ અને ટોળું શાંત થઈ ગયું. સત્યમુલક, તાર્કીક પ્રચારથી જેટલું કામ થાય છે; એટલું મારફાડ કે ગોળીબારથી નથી જ સીદ્ધ થતું. શ્રી. નગીનદાસ સંઘવી લખે છે તેમ, [‘ગુજરાતમીત્ર’, તા.25/08/2013 (લેખ વાચવા માટે અહીં ક્લીક કરો) ] ‘ગુજરાતમાં અન્ધશ્રદ્ધાવીરોધી કાયદો વધુ જરુરી છે; કારણ સ્પષ્ટ જ છે કે આપણે ત્યાં અન્ધશ્રદ્ધા દ્વારા છેતરપીંડીનો ધન્ધો વધુ ધમધોકાર તથા વ્યાપક ધોરણે ચાલે છે; બીજા પ્રાન્તોના બાવાઓ પણ આવા–તેવા ધન્ધા માટે ગુજરાતમાં ઉતરી પડે છે, અને ટંકશાળ પાડે છે. કારણ કે ગુજરાતીઓ ધનીક, ઉદાર તથા અમુક સંદર્ભે ભોળી પ્રજા છે !’

ભરતવાક્ય

સુરતની સત્યશોધક સભાએ પણ એક સભા દ્વારા ડૉ. દાભોળકરની હત્યાનો ઉગ્ર વીરોધ કર્યો છે અને ગુજરાતમાં પણ ‘અન્ધશ્રદ્ધા નીર્મુલન–કાનુન’ કરવાનો બુલન્દ અનુરોધ કર્યો છે. પ્રમુખશ્રી બાબુભાઈ દેસાઈ, ભુતપુર્વ પ્રમુખશ્રી બી. એ. પરીખ, નાનુભાઈ નાયક (નાનુબાપા) વગેરેએ આ પ્રસંગે જોરદાર પ્રવચનો કર્યાં… પંદરમી સપ્ટેમ્બરે અમદાવાદમાં અખીલ ગુજરાત રૅશનાલીસ્ટ સમ્મેલન પણ મળી રહ્યું છે.

–પ્રા. રમણ પાઠક ‘વાચસ્પતી’

સુરતના ‘ગુજરાતમીત્ર’ દૈનીકમાં વર્ષોથી ચીંતક–લેખક પ્રા. રમણ પાઠકની લોકપ્રીય કટાર ‘રમણભ્રમણ’ પ્રગટ થતી રહે છે. તેમાં શનીવાર, 31 ઓગસ્ટ, 2013ના અંકમાં પ્રકાશીત થયેલો એમનો આ લેખ, લેખકના અને ‘ગુજરાતમીત્ર’ના સૌજન્યથી સાભાર…

લેખક સંપર્ક:  પ્રા. રમણ પાઠક ‘વાચસ્પતી’, એ–4, નટરાજ એપાર્ટમેન્ટ, પાટીદાર જીન કોમ્પલેક્ષ, બારડોલી – 394 641 સેલફોન: 99258 62606

♦●♦●♦ ‘રૅશનલ–વાચનયાત્રા’માં મોડેથી જોડાયેલા વાચકમીત્રો, પોતાના સન્દર્ભ–સંગ્રહ સારુ કે પોતાના જીજ્ઞાસુ વાચકમીત્રોને મોકલવા ઈચ્છતા હોય તે માટે, મારા ‘અભીવ્યક્તી’ બ્લોગના હોમ–પેઈજ પર મથાળે, આગલા બધા જ લેખોની પીડીએફ વર્ષવાર ગોઠવીને મુકી છે. સૌ વાચક મીત્રોને ત્યાંથી જ જરુરી પીડીએફ ડાઉનલોડ કરવા વીનન્તી છે.

નવી દૃષ્ટી, નવા વીચાર, નવું ચીન્તન ગમે છે ? તેના પરીચયમાં રહેવા નીયમીત મારો રૅશનલ બ્લોગ https://govindmaru.wordpress.com/ વાંચતા રહો. દર શુક્રવારે નવો લેખ મુકાય છે. તમારી મહેનત ને સમય નકામાં નહીં જાય તેની સતત કાળજી રાખીશ.. ..ગોવીન્દ મારુ..

અક્ષરાંકન: Govind Maru, 405, Krishna Apartments, B Wing, Opp. Balaji Garden, Sector 12 E, KOPARKHAIRNE, Navi Mumbai – 400709 સેલફોન: 80975 50222 ઈ.મેઈલ: govindmaru@yahoo.co.in

પ્રુફવાચન સૌજન્ય: ઉત્તમ ગજ્જર – uttamgajjar@gmail.com

પોસ્ટ કર્યા તારીખ: 06/09/2013