‘CULTURE CAN KILL’

‘CULTURE CAN KILL‘

It’s a sad, sad, sad story of a mad, mad, mad World !

-S. Subodh
(‘Culture can Kill’ નામક શ્રી સુબોધ શાહ લીખીત નેત્રદીપક પુસ્તકમાંથી સાભાર !)

♦●♦

પોતાને વીદ્વાન, વીચારક કે લેખક સુધ્ધાં નહીં ગણાવતા, એવા આ અમેરીકા નીવાસી સાદા; છતાં સચીંત તથા સજાગ એવા લેખક શ્રી સુબોધ શાહને અમેરીકામાં મળવાનો લહાવો મેં એક કરતાં વધુ વાર મેળવ્યો અને માણ્યો. ઉપર જણાવી એવી કોઈ પણ મોટી  કે અગ્રણી હસ્તીનો દાવો નહીં કરનાર એવા સુબોધભાઈ ખરેખર  ભારતીય સંસ્કૃતીનાં તદન્તર્ગત દુષણો અને જોખમોના પ્રકાંડ પંડીત છે. જાણવા મુજબ ભારતીય સંસ્કૃતી-સંસ્કારના વીગતે તથા પૃથક્કરણાત્મક અભ્યાસ કરવા તેઓ ખાસ્સાં બાર-પંદર વર્ષ ભારત આવી, મીશનરી ધગશથી આખા દેશમાં સંસ્કૃતીનો ઉંડો અભ્યાસ કરતાં રખડ્યા છે અને એક અભીનવ તથા વેધક, તો સાથે સાથે સત્યમુલક તારણ કાઢ્યું છે કે, ભારતીય સંસ્કૃતીના જરીપુરાણાં અને ઘણે અંશે વીકૃત થયેલાં તત્ત્વો-સત્ત્વોએ ભારતીય પ્રજાનો વીનાશ નોતર્યો છે, એને પુરાં એક હજાર વર્ષ જુલ્મી, શોષણખોર તથા વચમાં વચમાં વળી, કોઈક સારા એવા વીદેશી આક્રમકોની ગુલામી રાખી છે, જે ગુલામીએ આ રાષ્ટ્રનો તમામ સાત્ત્વીક જુસ્સો હણી નાખ્યો, એને સાવ સંકુચીત જીવનવાળું બનાવી દીધું, જેને પરીણામે એનાં અનેક ઉત્તમ તત્ત્વો વીકૃત  થયાં. અને છેક 1947માં સાવ દીન, હીન તથા પતીત અવસ્થામાં આપણે આઝાદ થયા… ત્યારે ઉત્તમ તક હતી પુનરુત્થાનની, આપણે આપણી ગત ભવ્યતા તથા ઉચ્ચતા (The glory that was Bharat)નું વ્યવસ્થીત, દૃષ્ટીપુર્વકનું પુનરુત્થાન સાધીને, પુન: એક મહાન રાષ્ટ્ર બની શક્યા હોત. યુરોપમાં આશરે પાંચસો વર્ષ પુર્વે, પ્રજાએ સ્વયમેવ સમજથી તથા પુરા જોસ્સાથી પોતાના રાષ્ટ્રનું નવોત્થાન (રેનેસાં) સીદ્ધ કર્યું. ગ્રીક તથા રોમન સંસ્કૃતીનાં ઉત્તમ તત્ત્વ-સત્ત્વને પુન: સજીવન બનાવી વર્તમાન જીવનમાં આમે જ કર્યાં. એવો ભ્રમ ફેલાવવામાં આવે છે કે, ગ્રીક તથા રોમન સંસ્કૃતીઓ (ભારતીય સીવાયની તમામ સંસ્કૃતીઓ) નાશ પામી. પરન્તુ લેખક પુછે છે કે, કોણે કહ્યું કે ગ્રીક અને રોમન સંસ્કૃતીઓ નાશ પામી છે ? ના, આજેય એ જીવંત છે: એરીસ્ટોટલ અને પ્લેટો આજેય યુરોપીય સંસ્કૃતીને જોરદાર પ્રેરણા-પ્રોત્સાહન આપી રહ્યા છે, આર્કીમીડીસ, સોફોક્લીસ કે પાયથાગોરસ આજેય એટલાં જ જીવંત છે. હજી આજેય ભારતના તબીબો પોતાનાં દવાખાનામાં ગ્રીસના આદ્ય વૈદરાજ હીપોક્રેટીસના ઉપદેશ-આદેશ  વાક્યો ટાંકે છે અને દીવાલે ટાંગે છે. હા, સંસ્કૃતી ટકી; પણ ધર્મ બદલાઈ ગયો ! જ્યારે ભારતની વીશીષ્ટતા એ છે કે, છેલ્લાં પાંચેક હજાર વર્ષથી વૈદીક ધર્મ પણ જીવંત રહ્યો છે. પરંતુ ‘રેનેસાં’ અને રુઢીચુસ્તતા વચ્ચે પાયાનો અને ભયાવહ ભેદ છે. ચર્ચીલ કહેતો, ‘જો ભુતકાળનું ન્યાયી મુલ્યાંકન વર્તમાનને ધોરણે જ કરતાં રહીશું, તો ભાવીનું સત્યાનાશ જ વળી જશે, સમજી લો !’ હજી આજેય વળી આપણે વર્તમાન યુગ તથા સંસ્કૃતીનું ન્યાયીકરણ (જજમેન્ટ) ભુતકાળના માપદંડથી જ કરતા રહીએ છીએ, જે આપણી સર્વાંગી બરબાદીનું એક સબળ કારણ બની રહ્યું છે. મૌર્ય કે ગુપ્તયુગનાં સુવર્ણકાળનાં ઉત્તમ તત્ત્વોને કેવળ ગૌરવથી યાદ કર્યાં કરવાને બદલે, એને આધુનીક સ્વરુપ આપી, વર્તમાનમાં અનુસરો !

 આપણો એકન્દર અભીગમ તો વળી વીચીત્ર તથા હાનીકારક છે, જાણે સ્વયંસ્ફુરણાથી જ (યા તો દેખાદેખી) આપણે સંસ્કૃતીઓનો ‘સમન્વય’ કરતા રહીએ છીએ. યુવતીઓ પેન્ટ પહેરીને બીન્દાસ ઘુમે છે, અને ભાતભાતની રીતે વાળ કપાવે છે. બર્થ ડેની કેક કાપતા, ‘હેપ્પી બર્થ ડે ટુ યુ’ લલકારીએ છીએ. વેલેન્ટાઈન ડે અને ક્રીસમસની કે નવા વર્ષની રાત પુરા ઉત્સાહથી અને ક્યાંક તો વળી શેમ્પેઈનની બોટલ ફોડીને ઉજવીએ છીએ. પણ આ બધાં બાહ્ય, સ્થુળ તથા બીનલાભકારક સાંસ્કૃતીક પરીવર્તનો કે માત્ર અનુકરણો છે. અલબત્ત, એમાં કશું ખોટું કે ત્યાજ્ય છે, એમ હું (ર.પા.) નથી કહેતો; પરંતુ એથી રાષ્ટ્રનું ખમીરવંતું ઉત્થાન ભાગ્યે જ થઈ શકે. લેખક શ્રી સુબોધ શાહ લખે છે કે, ‘Modernize or perish !’ (આધુનીક બનો અથવા નાશ પામો !) લેખક અનુરોધે છે  કે, પશ્વીમની પ્રજાએ સર્વ ક્ષેત્રે નવી નવી શોધો કરી કામે લગાડી. ઈનોવેશન (નવીનીકરણ) અને તનતોડ શ્રમનો કોઈ જ વીકલ્પ નથી ! એથી ઉલટું, આપણે સ્થગીત, સ્થીતીચુસ્ત બની ભુતકાળને વળગી રહ્યા, અરે ભુતને મુળભુતરુપે, યથાવત પુનર્જીવીત કરવામાં લાભ છે, એવી ભુલભરેલી માન્યતાને વશ આપણાં શ્રમકાર્યોને પણ આપણે દીશાહીન તથા છીન્નભીન્ન કરી નાંખ્યાં ! ભારતની અવસ્થા તથા પરીસ્થીતીને લેખક દ્વીમુખી રોમન દેવ ‘જાનુસ’ રુપે ઓળખાવે છે.

કયો ચહેરો સાચો અને હીતકારી ? એક બાજુ સ્થુળ કે બાહ્ય આધુનીકીકરણ, તો વળી બીજી બાજુ ભુતકાળની સાંસ્કૃતીક પરમ્પરાઓની ભક્તી-આસક્તી તથા પુનર્જીવન, એથી કદાચ બાવાના બેઉ બગડ્યા ! દા.ત. વર્ણવ્યવસ્થા વીશે હજી આજેય દ્વીઘાભાવ તથા વીવાદ પ્રવર્તે છે. એક કાળે, મહાત્મા ગાંધીજીએ પણ શરુમાં વર્ણવ્યવસ્થાના ભરપુર વખાણ કર્યાં હતાં, જો કે બાદમાં તેઓએ પોતાનો એવો મત બદલ્યો હતો. જ્યારે આજના કેટલાક સાધુસંતો અને નવાનવા આધ્યાત્મગુરુઓ તો વર્ણવ્યવસ્થાને આજેય વ્યાજબી ઠેરવે છે અને અઠંગ તરંગી એવા અભીનવ અર્થઘટનો પ્રચારે છે ! હકીકતે, એક ઈતીહાસકારે લખ્યું છે તેમ, ભલે કોઈ કાળે વર્ણવ્યવસ્થા કદાચ લાભદાયી લાગી હોય તો પણ,  આપણી એક હજાર વર્ષની ગુલામીનું એક કારણ વર્ણવ્યવસ્થા જ હતું. દા.ત. મહમદ ગઝની ચઢી આવ્યો, ત્યારે સોમનાથ સંકુલમાં બારસો બ્રાહ્મણો લાડવા ખાઈને પડ્યાપાથર્યા રહેતા હતા; પણ તેમણે ગઝની સામે હથીયારો ના જ ઉઠાવ્યાં. તેઓ તો શ્રદ્ધાપુર્વક એમ માનીને બેઠા જ રહ્યા કે, હમણાં ભગવાન શંકર ત્રીજું નેત્ર ખોલશે, એટલે આ પામર મલેચ્છ તો બળીને ભસ્મ થઈ જશે ! વર્ણવ્યવસ્થા મુજબ યુદ્ધનો ધર્મ તો કેવળ ક્ષત્રીયો જ અદા કરે. હવે એકલા ક્ષત્રીયો તો કેટલેક પહોંચી વળે? વધારેમાં વળી, એ લોક પણ અંદરઅંદર લડતા જ રહેતા. પરીણામે ક્ષત્રીયો ખપી ખુટ્યા. જ્યારે બાકીની પ્રજા નીઃસ્પૃહ જ રહી. મહમદ ગઝનીએ સત્તર વાર ગુજરાતને ઘમરોળ્યું, અફઘાન રાજ્ય પણ સ્થાપ્યું. પછી એની પાછળ વળી બાબર મોગલ આવ્યો. બસ પછી, પુરાં એક હજાર વર્ષ સુધી ભારતે ગુલામીની યાતનાઓ, અત્યાચારો તથા શોષણો સહન કર્યાં. ‘કલ્ચર કેન કીલ’ – એટલે આવી બધી અનેકાનેક તથા અનેકવીધ આપત્તીઓ ! અન્તમાં, ભારતીય રાષ્ટ્રને વારસામાં મળેલાં અને હવે ત્યજવા જેવાં કેટલાંક સાંસ્કૃતીક મુલ્યો, રુઢીરીવાજો તથા માન્યતાઓ:

લેખક શ્રી સુબોધ શાહ છેલ્લે લખે છે : 

(1) પૈસો અર્થાત્  સમૃદ્ધી અનીષ્ટ છે, પાપ છે અને સાદાઈ તથા ગરીબી મહાન સદ્ગુણ છે, એવા ઉપદેશથી પ્રગતી રુંધાઈ અને દંભ વધ્યો.

(2) ગુરુઓ તથા ગ્રંથોમાં શ્રદ્ધા રાખવાથી, સ્વતંત્ર વીચારશક્તી, સર્જકતા તથા પરાક્રમ-પુરુષાર્થ અવગણાયાં.

(3) સ્વર્ગ પ્રતી મીટ માંડી રાખવાથી, આ નક્કર ધરતી ઉપર આપણે ઠોકરો ખાધી અને આત્માના કલ્યાણની ફીકરમાં શરીરની તાકાત ગુમાવી. (અત્રે નોંધવું ઘટે કે, આજે આપણા ગુજરાતના જ કેટલાક સુધારક-વીચારક સંતો પણ ભૌતીક, શારીરીક તથા લશ્કરી તાકાત કેળવવાની ઉચીત હીમાયત કરે જ છે –(ર.પા.)

(4) ઐહીક પરાક્રમો ખેડવાનું આપણું મનોબળ વધુ પડતી આધ્યાત્મીકતાએ તોડી નાંખ્યું.

(અત્રે સચીન્ત નીર્દેશ કરવો ઘટે કે, વર્તમાન જગતમાં, અદ્ ભુત, આશ્વર્યજનક શોધખોળ તથા અસંભવ જેવાં અજોડ સાહસો,  ફક્ત અને ફક્ત પશ્વીમી પ્રજાઓ જ કરે છે.  –(ર.પા)

(5) મીલ્ટનની યા બાયબલની એ વાત સાવ જ ખોટી કે, જે માણસ નીષ્ક્રીય ખડો રહે છે અને રાહ જુએ છે, એનું પણ ઈશ્વર તો ભલું કરે જ ! (ખુદ ખ્રીસ્તીઓએ જ આજે આ બોધવચન ફગાવી દીધું છે –(ર.પા)

(6) આપણે આજે એવાં અનેક મુલ્યોને વળગી બેઠા છીએ કે જે આપણી પ્રગતીને રુંધી રહ્યાં છે વગેરે વગેરે…

મુલ્યવાન, સત્યમુલક તથા સર્વાંગી દોષો, દૃષ્ટી તેમ જ માર્ગો ચીંધતું આ પુસ્તક આપણી વીદ્યાસંસ્થાઓએ યોગ્ય તબક્કે નવી પેઢીને ભણાવવું જોઈએ.

પ્રકાશન તથા પ્રાપ્તીસ્થાન : AUTHOR HOUSE, 1663, Liberty Drive, Suite-200, BLOOMINGTON, INDIANA – 47403 :USA: (800-839-8640) www.authorhouse.com  (Publisher)   or http://www.amazon.com/Culture-Can-Kill-Beliefs-Advancement/dp/1420880586

Price – 12.00 Dollars plus mailing charges

પુસ્તક લેખક શ્રી સુબોધ શાહનો સમ્પર્ક : Subodh Shah, 499A Stockton Lane, MonroeTwp, NJ–08831 USA Phone: 1-732-392-6689 eMail: ssubodh@yahoo.com

ભરતવાક્ય
You have to be strong enough to say:
If the culture does not work don’t buy it, create your own! 
– MITCH ALBOM –
(‘Culture can Kill’ પુસ્તકમાંથી સાભાર !)

–પ્રા. રમણ પાઠક (વાચસ્પતી)

તારીખ : 26 જુન, 2010ના સુરતના ‘ગુજરાત મીત્ર’ દૈનીકમાં પ્રકાશીત થયેલી લેખકની કટાર ‘રમણભ્રમણ’માંથી, લેખક અને ‘ગુજરાત મીત્ર’ના સૌજન્યથી સાભાર..

કટાર લેખકનો સંપર્ક : પ્રા. રમણ પાઠક, A-4, નટરાજ એપાર્ટમેન્ટ, પાટીદાર જીન કૉમ્પ્લેક્સ, બારડોલી – 394 641 ફોન – 02622 – 222 176 સેલફોન : 99258 62606

અક્ષરાંકન : ગોવીન્દ મારુ, govindmaru@yahoo.co.in

●●●

♦●♦ દર સપ્તાહે મુકાતા રૅશનલ વીચારો માણવા જોતા રહો મારો બ્લોગ https://govindmaru.wordpress.com/

 ♦●♦●♦ આ લેખ પસંદ પડે અને મીત્રોને મોકલવા મન થાય તો મારી પાસે એની પીડીએફ ફાઈલ તૈયાર જ છે. મને govindmaru@yahoo.co.in પર મેઈલ લખશો કે તરત મોકલી આપીશ.. આભાર..

– ગોવીન્દ મારુ – નવસારી

●●●●●●●